Er is nog een hoop onduidelijk over de oorsprong van een 'moor' in het wapenschild van Marken. Het omstreden wapenschild is na meerdere klachten afgelopen week van de sokkel gehaald bij de viering van de Slag op de Zuiderzee in Monnickendam. Het is het enige wapenschild in Nederland waarop een man van kleur is afgebeeld. Hoe deze man in Marken op het wapenschild terecht is gekomen weet niemand zeker. Dat is raar, omdat de meeste wapenschilden wél een betekenis hebben, weet Ralf Hartemink, verzamelaar van wapenschilden.
Afbeeldingen van 'moren' zie je vooral in steden met een slavernijverleden, zegt Gert Oostindie, emeritus hoogleraar koloniale en postkoloniale geschiedenis. Marken speelde geen grote rol in de slavernij, dus het is volgens de historicus opvallend dat juist deze afbeelding op het wapenschild van de stad terecht is gekomen. "Wel is duidelijk dat het hier om een koloniale afbeelding gaat. Het verbaast me dat het nog wordt gebruikt. Het roept het idee van minderwaardigheid en koloniale onderworpenheid op", aldus Oostindie.
Dat de afbeelding twee weken geleden werd opgehangen in het centrum van Marken is dan ook opvallend. Volgens Yolande Jansen, filosoof aan de UvA, is het duidelijk dat deze figuur een rol speelt in 'de koloniale overheersing, koloniale avonturen en verheerlijking daarvan'. "Er is dan ook reden genoeg om zo'n afbeelding nu niet op een sokkel te plaatsen."
Hoe die afbeelding in het wapenschild van Marken terecht is gekomen weet niemand, zegt Ralf Hartemink. Al dertig jaar verzamelt hij alle wapenschilden van Europese gemeenten, waterschappen, families en landen. "Er gaan verschillende verhalen rond over de oorsprong, zoals de heilige Mauritius, maar bewijs ontbreekt", aldus Hartemink. Die heilige, afkomstig uit Egypte, was erg populair en staat op meer overheids- en familiewapens.
Het wapenschild
Het wapenschild van Marken werd in 1814 ingevoerd, het jaar waarin alle gemeenten verplicht hun schild bij de Hoge Raad van Adel moesten registeren. Als de kleuren op het ingezonden plaatje niet duidelijk waren, koos de Hoge Raad voor de landskleuren blauw en goud. Nog steeds bestaan de meeste wapenschilden uit die kleuren, zo ook die van Marken.
Gemeenten hadden verschillende redenen voor de keuze van een wapenschild, vertelt Hartemink. Zo kan het sprekend zijn voor de plaatsnaam, zoals de monnik op het wapenschild van Monnickendam. Ook in Hensbroek koos men voor een letterlijke vertaling: het wapenschild van die stad bestaat uit een hen en een broek.
In sommige plaatsen verwijst de afbeelding naar een fabel, zoals in Oosthuizen. Daar zou ooit een ontsnapte stier tegen een mevrouw zijn aangebotst, waarop zij haar bril verloor. Die bril staat nu prominent in het wapenschild van Oosthuizen.
In Bussum lijkt het wapenschild ingezet om hun elitaire positie te bewijzen. Zo gaat het verhaal dat die gemeente koos voor vijf boekweitkorrels op het wapen, omdat het wapenschild van Hilversum maar vier boekweitkorrels telt.
De enige Noord-Hollandse gemeente die nooit een schild heeft gehad, is Katwoude. Vermoedelijk was die gemeente zo klein, dat ze geen tijd of geld hadden om een wapen te registeren. In 1991 voegde Katwoude zich bij Waterland, dat als wapen een grote witte zwaan heeft.
Maar over de oorsprong van het wapenschild van Marken bestaat dus een hoop onduidelijkheid. Het zou ook 'de Moor van Egmond' kunnen zijn, of een verwijzing naar de vlag van Corsica. Tot op heden staat ook op die vlag een koloniale afbeelding van het gezicht van een man van kleur afgebeeld.
Hartemink vermoedt dat het wapenschild uit 1814 een misverstand is geweest. "Ik denk dat het wapen oorspronkelijk een afbeelding was van een Christushoofd, net zoals het wapen van Wormer. Het kan zijn dat er bij de Raad van Adel verwarring is ontstaan en zij er een afbeelding van een persoon van kleur van gemaakt. Ik kan het alleen niet hard maken."
Sinds de gemeente Marken in 1991 fuseerde met de gemeente Waterland is het omstreden wapen niet meer gebruikt. Toch wappert er nog steeds een vlag met daarop de afbeelding van de 'moor' op het eiland.